Na Gàidheil ach a' càineadh is a' gearan?

[faoileag]

Bha mi a' leughadh an t-artaigil mu deireadh le Murchadh MacLeòid anns a' Chaledonian Mercury, mu na seann leabhraichean anns an Leabharlann Nàiseanta na h-Alba, agus lorg mi an earrann seo:

Tha sinne mar Ghàidheil fada ro mhath air a bhi a’ càineadh. Gu h-àraid, tha sinn fada ro mhaith air a bhith a’ càineadh is a’ gearan is gun a bhi a’ dèanamh càil ma dheidhinn nan cuspair is nan gearan a tha sinn a’ togail. Tha sinn ro mhath air a bhi a’ saoilsinn gur e nàimhdean a th’ ann an fheadhainn gun Ghàidhlig agus a bhi amharasach mu dhaoine a tha air a’ Ghàidhlig a dh’ ionnsachadh. An liuthad neach againn a tha cho searbh an aghaidh luchd-ionnsachaidh is daoine nach eil fileanta ann. Tha e mar gum biodh feadhainn againn a’ faighinn toileachais neònach a-mach as am faireachdainn gur sinne an fheadhainn mu dheireadh, agus gur sinne na ‘fìor Ghàidheil’.

Chan eil seo - mar a tha fios againn nar luchd-ionnsachaidh - ro fhada air falbh bhon fhirinn.
Agus 's e Gàidheal a tha ga ràdh.

Rugadh agus thugadh mise sa Ghàidhealtachd cuideachd agus mo bheachd-sa tha seo uabhasach coltach ris an t-seasamh a bhios ann an aghaidh 'white settlers' a tha airson pàirt (ro?) dèanadach a ghabhal sa choimhearscheachd.

A thaobh an t-seantans mu dheireadh, tha sinn uile eòlach air na 'happy Cassandras': 'We're doomed, I tell ye, doomed!' , ach a bheil seasamh seo gu fìor cho bitheanta 's a tha esan a' cumail a-mach? An latha an-diugh fhèin?

Dè ur beachd?


Ceangal: http://heritage.caledonianmercury.com/2 ... -mor/00298

[GunChleoc]

'S e cuspair fìor inntinneach is cudromach a thog thu. Chan urrainn dhomha mòran a ràdh mu a dèidhinn co-dhiù air sgàth 's nach robh mòran cothroman agam ri bhith a' bruidhinn ri daoine aig a bheil Gàidhlig bho thùs gu ruige seo ach tidsearan. Tha mi a' fuireach ro fhad air falbh.

[Níall Beag]

Uell, tha mis' a' tuigsinn gach taobh na h-argamaid.

Rinn Dwelly 's Wentworth obair math airson na Gàidhlig, bha agus Watson 's Mark 's Wells 's Lamb 's Bauer 's Mac Leòid 's Grannd 's mar sin air adhart, 's a h-uile fear dhaibh na neach-ionnsachadh.

Ach chan eil iad nan cuid-mhór de na luchd-ionnsachaidh. Tha móran ann aig nach eil ùidh sgoilearail, a bhitheas a' bruidhinn mar "phrase books" gun comas seantansan a cuir ri-cheile. Chan e comhradh a tha iad a' sìreadh, ach "ruith-thairis"[1]. Tha daoine ann a theireadh "tha Gàidhlig agam" nach eil comas air an diofar eadar "mo" is "agam", a bitheadh a' freagairt "tha"/"chan eil" dhan a h-uile ceist, nach bitheadh ...inverting the word order in non-progressive verbal noun constructions..., agus chan eil iad furasda idir ri tuigsinn.

Nuair rachas to gu àite sam bith san t-saoghal, bidh daoine ann a tha measail ri bruidhinn dhuit, agus cuid nach bi. Chan eil a Gàidhealtachd cail neo-cumanta mar sin. Tha mi seach searbh sgith de bith éisteachd ri daoine a' gearan mu dheidhinn "unfriendly Gaels". They're normal people and when you treat them like normal people they'll do the same to you. If you act like they have an obligation to speak to you, they tell you where to go... like normal people.

[1]Rehearsal -- literally "run across", compare "to run over" something in English

[Gràisg]

Ma thèid Gaidhlig a shabhaladh feumaidh luchd-ionnsachaidh bruidhinn ri cach a chèile. Ge b’e rud math na dona a tha sin feumaidh e a’ tachairt. Gu mì-fhortanach tha Gaidhlig sna sgirean tràdiseanta a’ dol as an rathad, ma bhasaicheas i buileach glan air a’ Ghàidhealtachd bidh prìomh àros a chànain ri fhaighinn sna bailtean mòra agus bidh dual-chainnt an luchd-ionnsachaidh (agus SMOG ‘s dòcha) faighinn làmh an uachdair. Feumar ceist a thogail, a bheil a’ cheist a chuir Faoileag cudromach? An e dìreach pàirt den snapshot den t-suidheachadh a th’againn fhad ’s a tha cuisean ag atharrachadh? Chan eil mi comhfhurtail leis ach que sera sera?

[Níall Beag]

Ma thèid Gaidhlig a shabhaladh
...
ma bhasaicheas i buileach glan air a’ Ghàidhealtachd bidh prìomh àros a chànain ri fhaighinn sna bailtean mòra agus bidh dual-chainnt an luchd-ionnsachaidh (agus SMOG ‘s dòcha) faighinn làmh an uachdair.

We are not Gaels and will never "speak Gaelic" -- we will always be learning Gaelic. Gaelic dies with the Gaels, because then there will be no-one to really learn from.

We cannot save Gaelic. We can only stop sticking the knife in and discourage other people from sticking the knife in.

Some people consider Gaelic a middle-class culture-vulture hobby. All this talk of "saving" it only reinforces that notion. This damages Gaelic -- there aren't all that many middle class fishermen and sheep farmers, after all.

If learner Gaelic gets the upper hand, it damages Gaelic, because it further squeezes the Gael into the minority and directs funds away from Gàidhlig to Gàidhlig-ionnsachaidh, and the way things are going, soon there won't be any books or TV programs in Gàidhlig. Any learners who describe Gaelic as their own language are committing theft and potentially doing more damage than those who speak out against the Government's Gaelic spend.

You can drown a dog in cream, remember.

[Gràisg]

Beurla?

[Níall Beag]

Beurla?

Well it would feel a bit weird writing that in Gaelic, given the content. (...even if I could!) I think I've been pretty consistent about that.

[An Gobaire]

Saoilidh mi, nach eil na h-argamaidean sin aig Niall a' seasamh ach air leth-chois.

Chan eil an t-airgead a thathas a' cosg air "a' Ghàidhlig" a' dol gu dìreach don "Ghàidhlig" co-dhiù. Chan eil a' chùis cho sìmplidh sin.

Tha e air a thasgadh ann am pròiseactan agus àitean agus daoine aig a bheil ceangail air choireigin ri coimhearsnachd anns a' Ghàidhealtachd 's na h-Eileanan - coimhearsnachdan a tha a-nis leth-Ghàidhealach gu ìre air choireigin, mura h-eil iad Gàidhealach fhathast.

Nise, bruidhnidh cuid den luchd-obrach seo Gàidhlig, agus tha a' Ghàidhlig aig cuid eile de na daoine nach bruidhinn i idir. Cleachdaidh cuid de na pròiseactan Gàidhlig, ach 's ann a tha mòran dhiubh a' tionndadh Beurla gu Gàidhlig, seach a bhith ag obair anns a' chànan agus a' cruthachadh susbaint fo mhèinn na Gàidhlig fhèin.

Tha daoine eile ann aig nach eil ach corra fhacal den chànan, ach a tha ag obair, 's a' cur an eòlais aca fhèin gu feum anns na pròiseactan a tha a' faighinn a' mhaoin seo bhon raon phoblach. Taobh a-staigh nam pròiseactan seo, tha àite ga thoirt dhan Ghàidhlig gun teagamh, ach nuair a leughas tu allt naidheachd air choireigin ann am pàipear naidheachd a tha a' càineadh an airgid a "thathar a' cosg air a' Ghàidhlig" - cuimhnich nach eil sin fìor. Tha an t-airgead seo a' dol gu iomadh duine ann an iomadh buidheann agus àite, ge be gur i Gàidhlig a bhruidhneas iad gus nach h-i - agus gheibh iadsan còmhla ri luchd na Gàidhlig - a' bhuannachd à "airgead na Gàidhlig" cuideachd!

[Níall Beag]

Saoilidh mi, nach eil na h-argamaidean sin aig Niall a' seasamh ach air leth-chois.

Chan eil an t-airgead a thathas a' cosg air "a' Ghàidhlig" a' dol gu dìreach don "Ghàidhlig" co-dhiù. Chan eil a' chùis cho sìmplidh sin.

Maybe I'd better be more specific -- I'm talking BBC Alba, Radio nan Gaidheal, Ùr-Sgeul etc. If Gàidhlig-ionnsachaidh was to take over Radio nan Gaidheal, there would be no radio station for the Gaels, likewise for the other things. It's not the money as such, but the public space and airtime. If we learners muscle into the few resources Gaelic has, we marginalise it further. I don't learn languages for that.

[Gràisg]

@ An Gob, Faodaidh tu deagh airgead a thogail as a’ Ghàidhlig gun a bhith bodraigeadh facal ag ionnsachadh, nach truagh sin? Ciamar a tha sin a’ toirt piseach air an òigridh gus gàidhlig a dh’ionnsachadh?– Chan eil feum oirre, gheibh thu obair ann an saoghal na Gàidhlig gun Gàidhlig agad ma tha thu fortanach gu leòr.
Agus thuirt Ùisdean Uisdean Mac IllFhinnein bho Bhòrd na Gàidhlig gu bheileas a' gabhail ris gu bheil cùisean ann an saoghal leasachaidh na Gàidhlig "briste" agus gum feum an càradh.
saoil carson a tha sin?

@ Niall, tha freagairt agam dhut a bhalaich ach tha eagal orm gun toir mi piseach eile air do chuid bheurla siubhlach phongail.
Ann a bhith a ràdh nach eil Gàidhlig gu leòr agad tha thusa a’ cur sìos ort fhèin, faodaidh tu sin a dhèanamh tha mi cinnteach as, gabhaidh e beagan a bharrachd ùine agus am Faclair Beag fosgailte ach gabhaidh e a dhèanamh. Chan eil e fada as bhuat.

Co-dhiù, ciamar fon ghrèine a thig ath-thilleadh gluasad cànain gun luchd ionnsachaidh na bhroinn?
Agus tha ceist eile ag èirigh as na puingean agad. Dè a th’ann an ‘Gàidheal’? An fheadhainn leis an teanga? Aig oilthigh Obair Dheathainn fhuair mi eòlas air sàr Ghàidheal a bha làidir den bheachd gu robh a chuid chàirdean air a’ Ghàidhealtachd, aig nach robh Gàidhlig idir idir, cho Gàidhealach ‘s a bha esan. Agus dè mu dheidhinn an fheadhainn air sràidean Montreal, Mablethorpe, Sydney, Montrose leis an DNA ach gun teanga iomchaidh?
Nach bu chòir do Gàidhlig a bhith fosgailte do duine sam bith ann an Alba no ann an àite sam bith eile? Dè a ceàrr le sin?

[An Gobaire]

@Gràisg: faodaidh, a Ghràisg, ach chan e "saoghal na Gàidhlig" anns a bheil thu ma thu ag obair ann an coimpiutaireachd, dealbhadh, no dad mar sin, oir chan eil "saoghal Gàidhlig" anns na dreuchdan sin. Cuideachd, gheibh daoine gun Ghàidhlig an cothrom an sgilean a leasachadh air na sianailean Rèidio is Telebhisein ge be gur e obair chamara a tha sin, no margaideachd no ge be dè th' ann. 'S ann air beulaibh a' chamara a-mhàin, no air an rèidio a thathar a' bruidhinn a' chànain sa mhòr-chuid de shuidheachaidhean, agus nuair a thèid an camara no am maidhc dheth, 's ann a sguireas labhairt na Gàidhlig cuideachd aig mòran co-dhiù. Tha làn fhios againn uile air sin.

@Nèill: Ma tha a' Ghàidhlig gu bhith cho lag nach tèid aice air àite a thoirt do luchd-ionnsachaidh, chan fhiach i. Tha àite aig luchd-ionnsachaidh ann an saoghal nan cànain uile a tha dol a mhairsinn san àm a tha romhainn. Faodaidh luchd-ionnsachaidh a bhith nan cùl-taic don Ghàidhlig, ma tha iad deònach cumail a' dol ga h-ionnsachadh fad am beatha, agus ga h-ionnsachadh air a cumha fhèin. 'S e sin a bhith a' togail nan gnàthsan-cainnt as nàdarra 's a' feuchainn ri gabhail a' chànain thuca nuair a bhruidhneas iad i, a' leigeil leatha a bhith saor air do bhilean, seach a bhith ga ceannsachadh am broinn crìochan cèine dòigh-smaoineachaidh na Beurla. 'S e ionnsachadh fad-bheatha a bhios ann an sin, ach 's fheàrr cur anmoch na gun a bhith a' cur idir!

[Níall Beag]

Seallamh air seo: Trusadh: Snamh Toimisgte (BBC iPlayer).

Aig toisich, tha cuid de oigridh 's Gàidhlig bho thùs aca. As déidh sin, chan eil ann ach Gàidhlig-ionnsachaidh 's Beurla.

Seo an running order:
Oigridh aig a bheil Gàidhlig mar cainnt mathrail.
Neach-ionnsachaidh le Gàidhlig gu ìre meadhannach.
Té a' bruidhinn 'sa Bheurla.
Neach-ionnsachaidh aig a bheil ìre gu math iosail.
Fear a' bruidhinn 'sa Bheurla.
Éireannach a' bruidhinn cainnt measgaichte Gàidhlig-Gaeilge.

Ach an adhbhar gu bheil am program seo gu math rusgadh 's e an té mu dheireadh: té Gearmailteach a' bruidhinn 'sa Bheurla. Tha i gu math fileanta, ach bidh i a' deanamh móran mearachdan a tha gu math cùmanta a-measg luchd-na-Gearmailtis*. 'S urrainn dhuit a ionnsachadh gun trioblaid, ach chan eil e nàdarra. Chan eil e a' cuir dragh sam bith oirm, 's chan chreid mi gum bi e a' cur dragh oirbhsan... ach smaoinibh...

Am bi sibh toilichte bhith a' coimhead air BBC 1 ma robh an leth-chuid de na daoine air a' bruidhinn mar sin? The odd French chef, an Italian guy taken you round his home town of Venice, a German professor talking about the western (re-)invention of the printing press; that's all part of the character. But eye-witness reports on the news, talking heads on documentaries etc etc etc... imagine half of them were Germans* with varying degrees of fluency and I'm sure it would begin to grate very quickly. We wouldn't be grateful that these people had learned our language or any other patronising pap like that -- we'd just switch off our tellies because we'd get sick of it. Not because we don't like Germans, just because the TV would no longer feel like our channel. And it might even lead to us resenting Germans and not wanting to talk to them.

Yes there's a place for learners in every language, but it's not TV.


* Not picking on Germans -- it could just as easily have been Spaniards, Kazakhs, or Inner Mongolians, if it had been a Spaniard, Kazahk or Inner Mongolian on the program. But it wasn't, it was a German, so that's my example.

[An Gobaire]

Chan e saoghal na Gàidhlig a th' anns a' BhBC a-mhàin. Cuideachd, sin agad aon phrògram a-mhàin, le tiotal "Wild Swimming" no Snàmh Toirmisgte ach, cha b' e "Snàmh cho "wild"" sin a bh' ann idir ann an da-rìribh, ach àitean gu math ciùin, sàbhailte ann an aimsir mhath na grèine! Cha robh mi faicinn dad a bha toirmisgte mu dheidhinn a bharrachd!

Tha gu leòr phrògraman eile ann far an cluinnear deagh mheasgachadh de Bheurla an lùib na Gàidhlig, ach le blas Gàidhealach seach Gearmailteach. Tha briseadh dùil orm fhìn gu math tric nuair a bhios mi a' cluinntinn Gàidhlig bhriste (air adhbharan fèineil - oir tha mi airson Gàidhlig fhileanta a chluinntinn gus an tèid mo chuid Ghàidhlig fhèin a leasachadh), ach sin an suidheachadh anns a bheil sinn. Chan eil Gàidhlig clann nan Gàidheal uile cho fileanta sin...oir 's e Beurla a' chiad chainnt aca mar as trice. Mar sin, gheibhear suidheachadh far a bheil neach-ionnsachaidh na Gàidhlig air a' Ghàidhlig ionnsachadh gu ìre nas fheàrr na an fheadhainn òga a tha air am measadh nan "Gàidheal", mas fhìor.

[Seonaidh]

Gu tric tha mi air "talking heads" a chluinntinn air a' Bhìb - stèiseanan rèidio Beurla prògraman naidheachd sa Bheurla amsaa - aig nach eil Beurla bho thùs. Agus chan eil seo gam bhodraigeadh idir.

[Níall Beag]

Gu tric, thuirt thu. A bheil thu a' ciallachadh tric an coimeas ris na thachair air taobh na Gàidhlig? Ma tha dha rìribh, dé an steisean fon gréin air a bhitheas tu ag éisteachd?